Γενικά με την ονομασία Παξοί φέρεται ένα ζεύγος μικρών νησίδων στο Ιόνιο Πέλαγος, απέναντι από τις ακτές της Ηπείρου με την παρατήρηση ότι και των δύο τα ονόματα αποδίδονται (για το καθένα) στον πληθυντικό αριθμό. Το ΒΔ. νησί, που είναι και το μεγαλύτερο, είναι οι Παξοί, ή Παξός και 5,5 μίλια ΝΑ. αυτού είναι οι Αντίπαξοι, ή Αντίπαξος. Και τα δύο νήκουν στο Νομό Κέρκυρας και αποτελούν ιδιαίτερη επαρχία του, με έδρα τους Παξούς ή Γάιο.
Οι Παξοί είναι ένα πολύ γραφικό νησί, με πολλά σπήλαια και θειούχες πηγές. Στους Παξούς παράγεται το καλύτερο λάδι των Επτανήσων και θαυμάσιο κρασί. Τα μεγαλύτερα χωριά είναι: οι Παξοί, (πρώην Γάιος) πρωτεύουσα της επαρχίας, με 1.089 κατοίκους, που βρίσκεται στις ΝΑ. ακτές της νήσου και σε υψόμετρο μόλις 5 μέτρα, τα Μαγαζιά (451 κατ.) και η Λάκκα, με 427. Ολόκληρη η επαρχία έχει πληθυσμό 2.253 κατοίκους.
Μυθολογία
Σύμφωνα με την μυθολογία, οι Παξοί δημιουργήθηκαν όταν ο Θεός Ποσειδώνας χτύπησε με την τρίαινά του την Κέρκυρα, αποκόπτοντας το νότιο άκρο της και σχηματίζοντας τους Παξούς, για να στεγάσει τον έρωτά του με την Αμφιτρίτη.Έχασε όμως την τρίαινά του, την οποία βρήκαν οι Παξινοί και την έκαναν εμβλημά τους.
Ιστορία
Ο Όμηρος πρώτος αναφέρει τους Παξούς που οι κάτοικοι τους ήταν Ηπειρωτικής καταγωγής, Ελληνόφωνες.Πρώτοι έποικοι φαίνεται να ήταν οι Φοίνικες που είχαν αποικία τους την Κεφαλονιά ενώ στους επόμενους αιώνες ακολούθησαν πολλοί κατακτητές και έγιναν σημαντικές μάχες.Όσον αφορά την ονομασία των Παξών είναι πολλές οι εκδοχές για την ετοιμολογία της λέξης, μερικές από τις οποίες είναι οι εξής:
Κατά το Στράβωνα, το όνομα της το έδωσε η Φοινικική λέξη "πακς", που σημαίνει γεωμετρικό σχήμα, όπως φαίνεται από τη θάλασσα.
Άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι μερίδα κατοίκων της Σικελικής Παξούντος, από ανάγκη ή φατριαστική καταδρομή, εκπατρίστηκε και εγκαταστάθηκε στους Παξούς που τους δόθηκε το πάτριο όνομα.
Έπισης είναι δυνατό να προήλθε από τη φράση "πακσώσας θύρας" (κεκλεισμένες), γιατί το λιμάνι του Γάη είναι κλειστό.
Λίγα Λόγια
Απέραντος ελαιώνας οι Παξοί και μεγάλος αμπελώνας οι Αντίπαξοι.Οι ανατολικές ακτές των Παξών είναι ομαλές, ενώ οι δυτικές απότομες με αξιόλογους σχηματισμούς: σπήλαια, αψίδες, θόλους, κατακόρυφους γκρεμούς...Πρωτεύουσα των Παξών είναι ο Γάιος, ένα γραφικό χωριό στο λιμάνι, που προστατεύεται από δύο νησάκια, τον Άγιο Νικόλαο και την Παναγία.Στην βόρεια πλευρά βρίσκεται η πανέμορφη Λάκκα και στην ανατολική παραλία ο γραφικός Λογγός.Σήμερα οι Παξοί έχουν περίπου 2300 μόνιμους κατοίκους, ενώ το καλοκαίρι δέχονται περισσότερους από 200.000 επισκέπτες.
Δαντελωτή όψη παρουσιάζουν οι Παξοί και οι Αντίπαξοι περιμετρικά.Οι παραλίες, μικρές σε μέγεθος οι περοσσότερες, βοτσαλόστρωτες, έχουν καθάρια, διαυγή νερά.Σπουδαιότερες είναι του Γιαννά,Σουλάνενας,Μαρμάρια,Ορκός,Κανόνι,Αλάτι κ.α.
Μια μοναδική εμπειρία είναι ο γύρος του νησιού (με ταχύπλοα ή άλλα σκάφη, που μπορείτε να πάρετε από όλα τα λιμάνια).Έτσι θα απολαύσετε τις παραλίες αλλά και τους πανέμορφους μορφολογικούς σχηματισμούς της φύσης στις δυτικές ακτές.
«Μνημεία Παξών και Πολιτισμός»
ομιλία του κ. Γιάννη Δόικα
Όλες οι περιοχές της Ελλάδας μας έχουν να δείξουν αξιόλογα πνευματικά και καλλιτεχνικά δημιουργήματα. Ο Ν. Καζαντζάκης στη σελίδα 189 του βιβλίου του "Αναφορά στο Γκρέκο", γράφει:
"Άλλα τοπία της είναι αυστηρά και περήφανα, άλλα θηλυκά της όλο τρυφεράδα, άλλα σοβαρά και συνάμα πρόσχαρα και γλυκομίλητα. Όμως απ' όλα πέρασε το πνεύμα και τους έδωκε, μ' ένα ναό, μ' ένα μύθο, μ' έναν ήρωα, την ψυχή που ταιριάζει στο καθένα.
Γι αυτό, όποιος ταξιδεύει στην Ελλάδα κι έχει μάτι να βλέπει και νου να στοχάζεται, ταξιδεύει από μια νίκη πνευματική σε άλλη πνευματική νίκη, σε αδιάσπαστη πνευματική ενότητα. Είναι, το βεβαιώνεσαι εδώ στην Ελλάδα, το πνεύμα συνέχεια κι ανθός της ύλης, κι ο μύθος της απλώς συνθετικώς, έκφραση της πιο θετικής πραγματικότητας".
Είναι λοιπόν φυσικό και το λιλιπούτειο νησί μας, οι Παξοί, μέρος της Ελλάδας μας να έχει σημαντικά και αξιόλογα μνημεία, θα προσπαθήσω να απαριθμήσω τα πιο αξιόλογα κατά την εκτίμηση μου.
Το νησί μας αποτελείται από 54 συνοικισμούς. Σε κάθε συνοικισμό θα συναντήσετε σπουδαία αρχιτεκτονικά ευρήματα: καπνοδόχους, φούρνους, τζάκια, μπαλκόνια, σκάλες, μπόντζους.
Ποιος δεν θαύμασε το σπίτι του Λύχνου, παλαιό διοικητήριο της Αγγλικής Προστασίας, το σπίτι της Μάσιγγας, νεοκλασικό κτίριο, το σπίτι - πύργος του Τριχούτση - Γραμματικού, το σπίτι του Αθανασίου Βλαχόπουλου στα Κοκκινάτικα - (θερινή) κατοικία του Άγγλου Διοικητή, το σπίτι της Σιόρας Κόρης Σοφού στην Αγία Αικατερίνη, το σπίτι του Παπαμάρκου στα Πετράτικα με τις πολεμίστρες κ.λπ.
Επίσης αξιόλογα και σημαντικά είναι και τα σχολεία μας τα νεοκλασικά, κτισμένα το 1904. Και τα επτά τοποθετημένα σε περίοπτο θέση και διασκορπισμένα σ' όλο το νησί, αποτελούν το στολίδι των Παξών.
Όσα απ' αυτά σήμερα δεν λειτουργούν, μπορούν να γίνουν πνευματικοί χώροι, βιβλιοθήκες, μουσεία, ή να παραχωρηθούν σε συλλόγους με κοινωνική προσφορά.
Στο νησί μας υπάρχουν 64 εκκλησίες από τις οποίες 2 είναι παλαιοχριστιανικές του 6ου αιώνα (Αγία Μαρίνα - Άγιος Στέφανος στο Πόρτο του Οζιά).
Σε όλες υπάρχουν αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά στοιχεία. Μαρμάρινα τέμπλα, πόρτες, παράθυρα, καμπαναριά, εικόνες με καλλιτεχνική και αρχαιολογική αξία και τοιχογραφίες αξιόλογες.
Ποιος δεν γοητεύτηκε από την ομορφιά, την αρμονία την ψυχική ανάταση, που αποπνέει ο ναός της Υπαπαντής (1600), από το καμπαναριό του Αγίου Χαραλάμπους και από την κατανυκτικότητα του ναού της Παναγίας των Βελλιανιτών στο νησί;
Ποιος από τους παλαιοτέρους δεν θυμάται τα πανηγύρια: των Αγίων Πάντων της Βλαχέραινας, της Παναγίας κλπ.
Δεν είμαστε νοσταλγοί του παρελθόντος, είναι όμως απαραίτητο να αντλούμε χρήσιμα διδάγματα από το παρελθόν.
Η ανανέωση, η πρόοδος, η εξέλιξη, όλων των θεωριών και των πραγμάτων είναι φυσική συνέχεια και συνέπεια της ζωής. Χρειαζόμαστε όμως βάθρο κατάλληλο και στέρεο για να τοποθετήσουμε τις νέες θεωρίες, τις νέες τεχνολογίες, τους νέους τρόπους ζωής, την κοινωνικότητα μας, τη στάση μας στη νέα τάξη πραγμάτων και στην παγκόσμια κοινότητα.
Παραβιάσαμε, λεηλατήσαμε τη φύση. Εξαντλήσαμε κάθε όριο εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων. Απογυμνώσαμε τη γη μας, κόβοντας και καίγοντας τα δάση μας, μολύνοντας τις λίμνες τα ποτάμια και τις θάλασσες μας.
Απομακρυνθήκαμε από τις υψηλές αξίες της ζωής, απογυμνωθήκαμε από τα πνευματικά ιδανικά και βυθιστήκαμε στον καιάδα της ύλης και της ευμάρειας. Έφθασε η ώρα που πρέπει να συνετιστούμε, σήμανε πια το καμπανάκι του κινδύνου.
Τις κορυφές των πανέμορφων λόφων των Παξών, κοσμούν εδώ και πολλά χρόνια περίπου 20 ανεμόμυλοι.
Ποιος από σας δεν άφησε την φαντασία του να ταξιδεύσει με τα φτερά των μύλων Ποιος από σας δεν ξαπόστασε κάτω από τους κοιμισμένους ανεμόμυλους. Ποιος από σας δεν άκουσε τους τριγμούς της μυλόπετρας, το γλυκό ψίθυρο των φτερών και το παράπονο του μυλωνά;
Ο παλαιότερος είναι κτισμένος γύρω στα 1700 και είναι ο παλαιόμυλο του Βελλιανίτη. Ο παλαιόμυλος στα Μανεσάτικα και του Μουρίκη στον Αγιo Χαράλαμπο δεν γνωρίζουμε πότε κτίστηκαν.
Περί το 1780 κτίστηκε ο ανεμόμυλος του Λεσιανίτη, πάνω από του γκρεμούς του Μουσμούλη. Ο ανεμόμυλος του Αγίου Νικολάου φαίνεται κτισμένος το 1798. Ο ανεμόμυλος της Καστανίδας κτίστηκε το 1860. Ο ανεμόμυλος του Αγίου Γεωργίου κτίστηκε περίπου το 1690. Οι ανεμόμυλοι Λόγγου και Λάκκας το 1820. (Σχετικά βλέπε και του ιδίου Ερανίσματα Ιστορίας και Πολιτισμού 1998). Δυστυχώς οι αρματωσιές των μύλων καταστράφηκαν και οι μυλόπετρες εξαφανίστηκαν.
Καλλιτεχνικά κατασκευασμένες είναι και οι στέρνες μας, δημόσιες και ιδιωτικές. Η στέρνα των Αγίων Αναργύρων άρχισε να κτίζεται το 1809 στη γαλλική κατοχή και τελείωσε το 1821 στην Αγγλική κατοχή. Η στέρνα των Αγίων Αποστόλων, άρχισε περίπου το 1825 και τελείωσε το 1835. Το Μαντρόπουλο, κτισμένο το 1832, ευτυχώς επισκευάστηκε πρόσφατα. Η μεγάλη στέρνα του Τζίλιου είναι κτισμένη το 1837. Η στέρνα του Κάμπου κτίστηκε το 1862. Η στέρνα του Μαλέθωνα και της Φουντάνας κτισμένες αντίστοιχα το 1884 και 1890.
Τα πηγάδια - γλυφές, διάσπαρτα σ' όλο το νησί, με πρώτο της Μυρτιάς κτισμένο προ του 1700, το βαθύ στον Μαλέθωνα, οι γλυφές στου Ζερμπά στο Πόρτο Οζιά, στην Κακή Λαγγάδα κλπ. θα τονίσω ιδιαίτερα τις στέρνες στα Μποϊκάτικα Μαγαζιών (Σαρακινού), γιατί αποτελούν μοναδικά μνημεία σκαλισμένες όλες μαζί στο βράχο και σκεπασμένες με τρούλο. Οι συγκεντρωμένες 15 στέρνες πάνω από την Ελεούσα, στα Βλαχοπουλάτικα. Δύo από αυτές είναι μεγάλες και οι υπόλοιπες μικρές. Τις χρησιμοποιούσαν και για αποθήκευση λαδιού. Δυστυχώς είναι εγκαταλελειμμένες και ξεχασμένες ενώ μπορούσαν, μαζί με τις 9 στέρνες στα Μποϊκάτικα, να αποτελέσουν ένα αξιόλογο αρχαιολογικό χώρο για την επίσκεψη των τουριστών.
Αξιόλογες επίσης είναι και οι στέρνες στο Φρούριο, η στέρνα του Τράνακα στο σπιτάκι που βρίσκεται στο νησί του Αγίου Νικολάου. Οι στέρνες στα Πλακωτά, οι στέρνες στον Άγιο Σπυρίδωνα στ' Αργυράτικα, η στέρνα η Ελληνικιά (στο Μπουγάζι), οι στέρνες στα Βλαχοπουλάτικα, η στέρνα του Βάτου του Ματέρι στον Οζιά και πολλές άλλες στέρνες ιδιωτικές σκαλισμένες στο βράχο.
Σημεία εκροής γλυκού νερού υπάρχουν στις παραλίες του νησιού, όπως στον Ερημίτη, στην Καμάρα, στο Ροδοβάνι και αλλού. Εκεί όμως που η ποσότητα είναι σημαντική είναι η πηγή Καλογήρη στους Αντιπάξους κτισμένη το 1833 από τους Άγγλους.
Περνώντας από τον Άγιο Αιμιλιανό και κατεβαίνοντας 117 πλατύσκαλα, φθάνετε στην πηγή με το αθάνατο νερό. "Του Καλογήρη το νερό έχει τ' ασήμι μέσα, κι' όποιος πάει να το πιει θα 'χει μεγάλα μέσα".
Ανεκτίμητης αξίας, μουσειακό είδος, είναι τα παλαιά λητρουβιά (ελαιοτριβεία). Διάσπαρτα σ' όλο το νησί αποτελούσαν κάποτε - στην προβιομηχανική εποχή - μονάδες, που συγκέντρωναν, σε περίοδο σοδιάς, το δυναμικό του πληθυσμού των Παξών.
154 λητρουβιά δούλευαν μέρα - νύχτα, να παράγουν το παρθένο λάδι, να πορευτεί η οικογένεια, να κινηθεί το εμπόριο, να δώσει ζωή στον τόπο. Σήμερα έχουν απομείνει λιγοστά, όσα ο χρόνος τα ξέχασε, για να θυμίζουν, τη σκληρή ζωή των προγόνων.
Η ζυφταριά, με τα αδράχτια, τα σφοντύλια και το μονολίθαρο, έχει περάσει προ πολλού στην ιστορία και θα είναι ευτύχημα, για τον τόπο μας να διαφυλάξουμε, έστω και ένα για το Λαογραφικό Μουσείο μας.
Από το 1850 άρχισαν να αντικαθίστανται από αλεστικές το τρόκολο και τον εργάτη. Μεταπολεμικά κι αυτά αντικαταστάθηκαν διαδοχικά με μηχανοκίνητη μηχανή και υδραυλικά πιεστήρια για να φθάσουμε σήμερα στα υπερσύγχρονα αυτόματα ελαιουργία.
Ζηλευτή θέση στο νησί κατέχουν οι φάροι μας. Και οι τρεις καλλιμάρμαροι, φωτίζουν και δίνουν το στίγμα του νησιού μας στα ποντοπόρα πλοία.
Πρώτος φάρος - φανάρι, άναψε στην Παναγία των Βελλιανιτών το 1776. "Οι αδελφοί της Παναγίας, υπόσχονται να κρατούν αναμμένο ένα φανάρι πάνω στο καμπαναριό για να κρατούν αλάργα τον κίνδυνο ..."
Ο Φάρος της Παναγίας κτίστηκε γύρω στο 1825. Ο Φάρος της Λάκκας, άναψε για πρώτη φορά την 1 Ιουνίου 1831. Δυστυχώς το 1913 κατολίσθησε και έπεσε στην θάλασσα. Ξανακτίσθηκε λίγο πιο πάνω και λειτούργησε το 1919.
Έχει μείνει στην Ιστορία το τηλεγράφημα του φαροφύλακα, προς την Υπηρεσία Φάρων. "Φάρος κατεποντίσθη αύτανδρος, άνδρας ουδείς έπαθε".
Ο φάρος των Αντιπάξων κτίσθηκε το 1887-1906. Άλλοτε για την συντήρηση και επιτήρηση τους απασχολούσαν προσωπικό, ενώ σήμερα όλοι είναι αυτόματοι.
Δεσπόζουσα θέση, στην ιστορία του νησιού κατέχει και το κάστρο των Παξών. Κτισμένο στην κορυφή της νησίδας του Αγίου Νικολάου, που είναι ο αεροθραύστης και ο κυματοθραύστης της πόλης του Γάη.
Το 1423, ο άρχοντας του νησιού Αδάμ Σαντ' Ιπόλλυτο, ζήτησε από την Ενετική Γερουσία να του επιτραπεί να κτίσει φρούριο στους Παξούς, για να προστατεύονται οι κάτοικοι από τις τουρκικές και πειρατικές επιδρομές.
Βελτιώθηκε σημαντικά στην γαλλική περίοδο 1807-1814 και μαζί με τον διπλανό ανεμόμυλο, είναι ένα αξιόλογο μνημείο (του Κουβαλιά), παρόλη τη σημερινή εγκατάλειψη και αδιαφορία.
Η τουριστική αξιοποίηση του είναι ζήτημα μικρής προσπάθειας και πιστεύουμε πως είναι ένα ανεκμετάλλευτο κεφάλαιο για τον τόπο, που μπορεί να φέρει και ποιοτικό τουρισμό και αρκετό συνάλλαγμα.
Δεν ήταν δυνατόν να μην αναφερθώ και στα Ελληνόσπιτα (τα Σπίτια των Ελλήνων). Αποτελούν μέρος της ιστορίας μας. Αυτή η ίδια η λέξη μας παραπέμπει σε παλαιότερες εποχές. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κατασκευάστηκαν. Είναι όμως βέβαιο πως χρησιμοποιήθηκαν από τους κατοίκους της περιοχής Δέσκου, σημερινά Μαγαζιά, μετά το 1500. Ήταν κατά κάποιο τρόπο τα κρησφύγετα των Παξινών ή κρυψώνες. Ήταν φυσικά σπήλαια στους γκρεμούς της Καστανίδας, διασκευασμένα για ολιγοήμερη παραμονή των κατοίκων. Για να κατέβουν ως εκεί έπρεπε να περάσουν ένα στενό μονοπάτι που ήταν επικίνδυνο. Σήμερα η προσπέλαση είναι ακόμη πιο δύσκολη και ο οδηγός πρέπει να γνωρίζει καλά το μονοπάτι.
Όσους δεν χωρούσαν τα Ελληνόσπιτα ή όσοι δεν πρόφταιναν να κρυφτούν εκεί, ήταν έτοιμα και σε κατάλληλη θέση τα χαρακώματα, τα λεγόμενα "Μπουρσιά" που από κει αιφνιδίαζαν τους εχθρούς τουρκοπειρατές.
Πολλά είναι ακόμη, εξίσου σπουδαία και ενδιαφέροντα μνημεία πάνω στο νησί, όπως π.χ. το τέμπλο της Υπαπαντής κατασκευασμένο το 1909 από τον Κερκυραίο γλύπτη Κάλλο.
Οι τοιχογραφίες του τέμπλου των Αγίων Αποστόλων στα Μποϊκάτικα, οι αγιογραφίες και το καμπαναριό των Αγίων Αποστόλων στο Γάη, κτισμένο το 1861, το καμπαναριό της Βλαχέραινας κτισμένο το 1801, της Αγίας Παρασκευής Ζενεμπισάτων (17??), το αριστοτεχνικά κατασκευασμένο τετράγωνο καμπαναριό του Αγίου Χαραλάμπους, κτίζονταν από το έτος 1875 έως το 1912.
Το μοναδικό ηλιακό ρολόι της Αναλήψεως, οι τρεις χορευτές στο μισογκρεμισμένο σπίτι του Φαναριώτη στην Αγία Παρασκευή Ζενεμπισάτων κ.λπ., που θα μας έπαιρνε πολύ χρόνο στην σημερινή παρουσίαση, εάν αναφερόμαστε λεπτομερώς σ' όλα τα πολιτιστικά στοιχεία του νησιού μας.
Πολιτισμός όμως είναι και η ρίγανη, το χαμασκακίδι, το περδικούλι, ο ύσσωπος, ο δυόσμος, το πετροκαλαμύδι, η μολόχα, η χελιδονιά, το τσίμπαλο, η κάπαρη.
Πολιτισμός είναι το περήφανο κυπαρίσσι, η ηρωική δάφνη, το ταπεινό χαμομήλι, το άρωμα από τ' άνθη της λεμονιάς, η μεθυστική μυρωδιά από το γιασεμί, το μπουγαρίνι, τη γαρδένια, που ανθίζουν στην μπασιά του σπιτιού μας.
Πολιτισμός είναι η χιλιόχρονη ελιά, που ντύνει με πολύτιμη πανάκριβη ασημί χλαμύδα το νησί μας, η γλάστρα με βασιλικό στο παράθυρο, η μαργαρίτα, το τριαντάφυλλο, το γαρίφαλο, που ομορφαίνουν τους κήπους μας, τη γειτονιά μας, το νησί μας.
Πολιτισμός είναι το τραγούδι, η λαμπαδηφορία, η χαρά, η ευγένεια, η λεβεντιά και το χαμόγελο των ανθρώπων του νησιού μας.
Πολιτισμός είναι το κύμα της θάλασσας, η καυτή αμμουδιά τα κακοτράχαλα βράχια, οι γρέμπες - ξερολιθιές, που αποτελούν ένα δεύτερο σινικό τείχος (σωστά έργα τέχνης), τα πλοία μας, οι βάρκες μας, οι φωνές των γλάρων που ανέμελα σπαθίζουν τον αέρα βουτώντας στη θάλασσα να βρουν την τροφή τους, το σταφύλι και το αντιπαξιώτικο κρασί. Πολιτισμός είναι, τα βιβλία μας: τα Ιστορικά Σημειώματα, το Ραξίνι, το Λίμπρο Ντόρο, το Μικρό Νησί, η βιβλιοθήκη μας. Ο Ουμπέρτο Έκο είπε " Τα βιβλία είναι ικανά να συγκεντρώνουν σ' ένα πολύ μικρό χώρο όλη την εμπειρία το κόσμου. Μια κατοικία - βιβλιοθήκη είναι μια διαρκής ώθηση για έρευνα δίχως σύνορα και δίχως όρια. Είναι επίσης η διαρκής μετάβαση από την κοινότητα στην ανθρωπότητα".
Το Αρχείο μας, που το 1800 ο Μακρής προτείνοντας την ίδρυση του, έγραφε: "Για να τοποθετηθούν και ζηλότυπα να διατηρηθούν αυτά τα πολύτιμα μνημεία", που γ' αυτό εμείς σήμερα είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι.
Όλα αυτά μαζί είναι η αναπνοή του νησιού μας, το παρθενικό του ντύμα το πολύτιμο οξυγόνο, που κράτησε σ' αυτόν τον βράχο των Παξών, όπως έλεγαν οι προγονοί μας, ζωντανούς, δραστήριους και περήφανους τους ανθρώπους του.
Στους δύσκολους, αντίξοους και χαλεπούς καιρούς, που περνάει ο κόσμος και η χώρα μας, αν δεν μπορούμε να κτίζουμε, αν δεν μπορούμε να δημιουργούμε, αν δεν έχουμε τη δύναμη και τη θέληση ν' αφήσουμε πίσω τα χνάρια από το πέρασμα μας απ' αυτήν την σύντομη αστραπή της ζωής, τουλάχιστον ας μην καταστρέφουμε ό,τι η φύση σε τόσους αιώνες δημιούργησε ας μην γκρεμίζουμε όσα ο μόχθος και ο αγώνας τόσων γενεών έφτιαξε. Ας μην παραμορφώνουμε τα μνημεία μας με μπογιές και ασβεστώματα, ας μι κατασκευάζουμε κακόγουστα κτίρια κοντά στα μνημεία μας, ας μη μολύνουμε το περιβάλλον με τα σκουπίδια μας, ας κοιτάζουμε όσο ψηλότερα μπορούμε ας στοχεύουμε πάντα τα πιο φωτεινά αστέρια.
Χρέος και ευθύνη μας, να προσπαθήσουμε, ώστε οι νέοι να ενστερνιστούν, πως η ευτυχία, η γαλήνη, βρίσκονται στην αγάπη τους για τα μνημεία μας, στην πνευματική και καλλιτεχνική μας παρακαταθήκη, στην πίστη για τι ομορφιά και την ανθρωπιά, στη δύναμη τους, στην αντίσταση του παράλογου, της βίας και της απειλής. Στην αξιοπρέπεια και στο σεβασμό της ανθρώπινης ζωής, ακόμη και στη φροντίδα και προστασία του περιβάλλοντος του ζωικού και φυτικού βασιλείου. Στην αντίσταση τους στις σημερινές σειρήνες. Στην άρνηση τους στο πρόστυχο, στο κακόγουστο στη μισαλλοδοξία, στο έγκλημα, στις δεισιδαιμονίες και στο φανατισμό.